تصرف عدوانی به عنوان یکی از عناوین کیفری و مجرمانه و از سوی دیگر به عنوان خواسته ای حقوقی (مدنی) که در دادخواست و در ستون خواسته معمولاً در قالب و عبارت (رفع تصرف عدوانی) مطرح می گردد. تفاوت بین تصرف عدوانی حقوقی و کیفری با دعوی خلع ید و ارکان دعوی تصرف عدوانی و مستندات آن و بحث اثبات مالکیت و به بیان بهتر احراز مالکیت شاکی یا خواهان در دعاوی تصرف عدوانی کیفری و حقوقی را به اجمال بیان می نماییم.
دعوی تصرف عدوانی حقوقی
در این باره منشاء اختلاف و دعوی ناشی از آن است که شخصی ملکی را در تصرف داشته است اما شخص یا اشخاص دیگری بدون اجازه و رضایت متصرف به طور عدوانی و غیرقانونی ملک مورد نظر را از وی گرفته و تصرفات متصرف قبلی را قطع می نمایند. در این حالت متصرف سابق دعوایی با تنظیم دادخواست رفع تصرف عدوانی علیه متصرفین جدید مطرح می کند. تعریف قانونی تصرف عدوانی حقوقی در ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی به این قرار است: « ادعای متصرف سابق مبنی براین که دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید. »
باید دانست:
- چون این تصرف در مورد اموال منقول مصداق ندارد و صرفاً راجع به املاک مطرح می گردد در نتیجه دادگاه محل وقوع ملک صالح به رسیدگی است.
- برای طرح دعوی تصرف حقوقی بر خلاف دعوی تصرف عدوانی کیفری نیازی به اثبات مالکیت بوسیله سند رسمی یا حکم دادگاه نیست بلکه صرفا به تقدم تصرف خواهان،لحوق تصرف خوانده دعوی و عدوانی بودن تصرفات لاحق توجه می شود.
- طرح همزمان دعوی مالکیت و دعوی تصرف عدوانی ممکن نیست اما طرح همزمان دعوی تصرف عدوانی حقوقی و کیفری و حتی خلع ید مانعی ندارد.
- در جایی که مبنای تصرفات خوانده بر اساس قرارداد اجاره است و در انقضای مدت از تخلیه خودداری می گردد بایستی درخواست تخلیه مورد اجاره را مطرح نمود.
- اثر ارائه سند مالکیت توسط خواهان در دعوی تصرف حقوقی آن است که این سند،دلیل بر سبق تصرف و استفاده از حق است مگر اینکه طرف دیگر سبق تصرف خود را از راه دیگری اثبات نماید.
- در املاک مشاعی نیز می توان دعوی تصرف حقوقی را مطرح نمود.ماده 167 قانون آیین دادرسی مدنی در این باره اشعار می دارد: «درصورتی که دو یا چند نفر مال غیرمنقولی را به‌طور مشترک در تصرف داشته یا استفاده می‌کرده‌اند و بعضی از آنان مانع تصرف یا‌استفاده و یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شود حسب مورد درحکم تصرف یا مزاحمت یا ممانعت از حق محسوب و مشمول مقررات این فصل‌خواهد بود.»
- دراین دعوی درخواست دستور موقت مبنی بر جلوگیری از ایجاد آثار تصرف و یا تکمیل اعیانی مانند ساخت بنا و کاشتن درخت بدون پرداخت خسارت احتمالی صادر خواهد شد.
- بر اساس ماده 175 قانون آیین دادرسی مدنی حکم دادگاه بدوی مبنی بر رفع تصرف عدوانی حتی اگر نسبت بدان اعتراض شده باشد،قبل از قطعیت قابل اجراست.
تفاوت تصرف عدوانی حقوقی با خلع ید و تخلیه در چیست؟
ملاک در تصرف عدوانی حقوقی «تصرف» می باشد و دادگاه اصولاً وارد مساله مالکیت نمی گردد حال آنکه در دعوای خلع ید،مالکیت رسمی خواهان (در مورد املاک دارای سابقه ثبتی) ضروری است. دعوی تصرف عدوانی به صورت خارج از نوبت رسیدگی می گردد حال آنکه اوقات رسیدگی دعوی خلع ید به طور معمولی و طبق روال و نوبت است. هزینه دادرسی در دعوای خلع ید از املاک بر اساس قیمت منطقه اس محاسبه می گردد اما هزینه دادرسی دعوی تصرف بر اساس دعاوی غیرمالی پرداخت می شود. راجع به تفاوت تصرف عدوانی حقوقی و درخواست یا دعوی تخلیه باید گفت در دعوی تصرف عدوانی،ملک مورد دعوی بدون رضایت متصرف و به صورت غیرقانونی از ید او خارج می گردد. اما در مورد دعوی تخلیه،مورد دعوی به صورت قانونی و با رضای مالک و یا متصرف قبلی در اختیار متصرف فعلی(مانند مستاجر) قرار کرفته است.
دعوی تصرف عدوانی کیفری و مسائل آن
ماده 690 از بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است: «هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و‌زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگلها و مراتع ملی شده، کوهستانها، باغها، قلمستانها، منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارکهای ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر‌اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکتهای وابسته به دولت یا شهرداریها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا‌اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم‌می‌شود.
دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.
تبصره ۱ – رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را‌تا صدور حکم قطعی خواهد داد.
تبصره ۲ – در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی‌می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.»
بر این اساس باید گفت در دعوای تصرف کیفری بر خلاف دعوی تصرف عدوانی حقوقی،احراز مالکیت شاکی ضروری است. هر چند ارکان دعوی مذکور مانند دعوی تصرف حقوقی است.
باید دانست:
- مجازات مندرج در ماده فوق قابلیت تعلیق و تعویق را دارد.
- جرم تصرف از جرایم قابل گذشت است.
- مرور زمان تعقیب و اجرای حکم جرم تصرف عدوانی کیفری مستنداً به مواد 105 و 107 قانون مجازات اسلامی به ترتیب 5 و 7 سال است.
- بر خلاف صراحت قانون درباره رفع تصرف حقوقی از املاک مشاعی ،در مورد تصرف کیفری در املاک مشاعی،تصریح قانونی وجود ندارد و در این باره در رویه قضایی اختلاف نظر است.
آنچه بیان شد اجمالی بر مطالب مربوط تصرف و مقایسه آن با دعاوی خلع ید از املاک و تخلیه،ارکان دعوی تصرف عدوانی ،اثبات مالکیت و مالکیت رسمی در دعاوی تصرف و خلع ید و نیز حکم تصرف عدوانی درباره املاک مشاعی است.
در صورت نیاز به وکیل می توانید در ساعات غیراداری با شماره تلفن 09123978117 جهت طرح هر یک از دعاوی تخلیه مورد اجاره ،خلع ید،تصرف عدوانی (حقوقی یا کیفری) تماس بگیرید.